ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΟΖ???

TO BHMA --- Πολιτική

 

«Πράσινο» για οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ

Η πρόταση για μονομερή ανακήρυξη ΑΟΖ φαίνεται ότι εγκαταλείπεται καθώς κρύβει επιπλοκές σε σχέση με την Τουρκία και άλλες χώρες – Το παρασκήνιο των ενδοκυβερνητικών συζητήσεων και οι διαφορετικές απόψεις

Αθανασόπουλος Άγγελος

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 05/01/2013, 05:45 | ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ: 05/01/2013, 05:45

Η κυβέρνηση εξετάζει πολύ σοβαρά το ενδεχόμενο να καταθέσει συντεταγμένες για τα εξωτερικά όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας στα Ηνωμένα Εθνη μέσα στους πρώτους μήνες του 2013. Σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες του «Βήματος», οι συζητήσεις αυτές έχουν ξεκινήσει ήδη από το καλοκαίρι τόσο στο υπουργείο Εξωτερικών όσο και (κυρίως) στο Μέγαρο Μαξίμου. Το δεύτερο εμφανιζόταν μάλιστα έτοιμο να δώσει τη σχετική εντολή στα τέλη του περασμένου Σεπτεμβρίου, λίγες ημέρες πριν από την επίσκεψη του Αχμέτ Νταβούτογλου τον Οκτώβριο στην Ελλάδα – κάτι που τελικά δεν έγινε. Ο πρωθυπουργός κ. Αντ. Σαμαράς εμφανίζεται ως θερμός υποστηρικτής μιας τέτοιας κίνησης, κάτι που φάνηκε και από τη σχετική αναφορά στο πρωτοχρονιάτικο μήνυμά του περί Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Μόλις δώσει το «πράσινο φως», η Αθήνα λογικά θα προχωρήσει, ίσως και εντός του Ιανουαρίου. Ωστόσο δεν φαίνεται προς το παρόν να κερδίζει έδαφος η εναλλακτική πρόταση της μονομερούς ανακήρυξης ΑΟΖ, η οποία επίσης έχει πέσει στο τραπέζι.
Η επιλογή της μονομερούς ανακήρυξης κρύβει αρκετές επιπλοκές τόσο έναντι της Τουρκίας (κυρίως) όσο και έναντι άλλων χωρών, όπως ξεκάθαρα φάνηκε από τη στάση και τις δημόσιες δηλώσεις αξιωματούχων της μεταβατικής κυβέρνησης της Λιβύης κατά τη διάρκεια της πρόσφατης επίσκεψης του υπουργού Εξωτερικών κ. Δ. Αβραμόπουλου στην Τρίπολη. Εχει όμως αρκετούς υποστηρικτές. Στις επιλογές της Αθήνας βαρύνουν επίσης οι εξελίξεις στο μέτωπο των ερευνών για υδρογονάνθρακες που διεξάγει το σκάφος της κορυφαίας νορβηγικής εταιρείας PGS σε περιοχές του Ιονίου Πελάγους, καθώς και νοτίως της Κρήτης.

Δεν λείπουν πάντως όσοι εκφράζουν επιφυλάξεις για την κατάθεση συντεταγμένων. Το σκεπτικό τους είναι ότι θα οδηγούσε ενδεχομένως σε κατάρρευση των διερευνητικών επαφών με την Τουρκία, κάτι που θα μπορούσε να πυροδοτήσει ένταση, ακόμη και θερμό επεισόδιο, σε περίπτωση που η Αγκυρα αποφασίσει να δοκιμάσει την αποφασιστικότητα της Αθήνας ή ακόμη και αντιρρήσεις από τρίτες χώρες που έχουν ταχθεί εναντίον μονομερών ενεργειών. «Υπάρχει Σχέδιο Β';» ρωτούν. Η απάντηση είναι ότι, καθώς η Τουρκία έχει, μεταξύ άλλων, να αντιμετωπίσει το άλυτο σταυρόλεξο που ονομάζεται «Συρία», δεν θα θελήσει να εμπλακεί σε περαιτέρω μέτωπα. Τα πάντα θα κριθούν επομένως εκ του αποτελέσματος...

Οι προτάσεις και οι απόψεις

Οι συζητήσεις για την πιθανή κατάθεση συντεταγμένων στα Ηνωμένα Εθνη ξεκίνησαν λίγο μετά την ανάληψη της εξουσίας από την τρικομματική κυβέρνηση ΝΔ - ΠαΣοΚ - ΔΗΜΑΡ. Αλλωστε δεν πρέπει να λησμονείται ότι το ζήτημα της ΑΟΖ και των θαλασσίων ζωνών περιλαμβανόταν και στην προγραμματική συμφωνία που υπέγραψαν τα κόμματα της συγκυβέρνησης. Ωστόσο, ελάχιστοι μάλλον περίμεναν ότι θα υπήρχε κινητικότητα τόσο γρήγορα.

Οσοι έθεσαν επί τάπητος το ζήτημα στον Πρωθυπουργό (σε απόρρητη σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε σε ανύποπτο χρόνο κατά τη διάρκεια της καλοκαιρινής ραστώνης με τα βλέμματα στραμμένα στη «μάχη της δόσης») και οι οποίοι κινούνται στο στενό περιβάλλον του έλαβαν αφορμή από μια κίνηση της Τουρκίας στο ευρύτερο σκάκι των ερευνών για υδρογονάνθρακες. Κορυφαίο ρόλο στην όλη διαδικασία διαδραματίζει ο στενός σύμβουλος του κ. Σαμαρά, ο βουλευτής Επικρατείας κ. Χρυσ. Λαζαρίδης.

Συγκεκριμένα στις 27 Απριλίου 2012 δημοσιεύθηκαν στην τουρκική Εφημερίδα της Κυβερνήσεως οι αποφάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου της 16ης Μαρτίου 2012 για τη χορήγηση στην Τουρκική Κρατική Εταιρεία Πετρελαίου (ΤΡΑΟ) αδειών για έρευνες υδρογονανθράκων (2012/2802, 2012/2968, 2012/2973, 2012/2974, 2012/2975, 2012/1753). Οι άδειες αυτές αφορούν  θαλάσσιες περιοχές στα ανοιχτά των Αδάνων, της Αττάλειας, της Αντιόχειας και της Μούγλας και περιλαμβάνουν κομμάτια ελληνικής υφαλοκρηπίδας νοτίως της Ρόδου, της Καρπάθου και του Καστελόριζου, καθώς και κομμάτια της κυπριακής ΑΟΖ.

Το σκεπτικό ήταν ότι αυτές οι τουρκικές κινήσεις δεν πρέπει να μείνουν αναπάντητες. Ουσιαστικά στο τραπέζι των συζητήσεων έπεσαν δύο προτάσεις. Η πρώτη, που χαρακτηρίστηκε «ήπια» (soft option), ήταν να χορηγήσει η Ελλάδα άδειες ερευνών σε αντίστοιχες περιοχές ώστε να δείξει ότι αυτές βρίσκονται εντός ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Η δεύτερη, που τελικά φαίνεται ότι προκρίνεται, αν και από ορισμένους χαρακτηρίζεται «σκληρή επιλογή» (hard option), ήταν η κατάθεση συντεταγμένων στα Ηνωμένα Εθνη. Αυτή θα αφορά τα εξωτερικά όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας με βάση την αρχή της μέσης γραμμής που μελλοντικά θα μπορούσαν να είναι και τα όρια της ελληνικής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης. Από ό,τι φαίνεται, η μονομερής ανακήρυξη ΑΟΖ παραμένει στο συρτάρι εξαιτίας κυρίως των προβλημάτων οριοθέτησης που θα συνεπέφερε.

Στο θέμα δε των εξωτερικών ορίων υπάρχει ήδη μια προεργασία από την εποχή που υφυπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής ήταν ο κ. Γ. Μανιάτης. Με τον νόμο 4001/2011, που τροποποίησε τον παλαιότερο νόμο του 1995 για «Αναζήτηση, έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων και άλλες διατάξεις» και συγκεκριμένα βάσει του άρθρου 156(1), ελλείψει συμφωνίας οριοθέτησης με γειτονικά κράτη των οποίων οι ακτές είναι παρακείμενες ή αντικείμενες με τις ελληνικές ακτές, το εξωτερικό όριο της υφαλοκρηπίδας ή της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, αφ' ης κηρυχθεί, είναι η μέση γραμμή, κάθε σημείο της οποίας απέχει ίση απόσταση από τα εγγύτερα σημεία των γραμμών βάσης από τις οποίες μετρείται το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης, δηλαδή των χωρικών υδάτων.

Το ζήτημα του καθορισμού των συντεταγμένων ανέλαβε η καθ' ύλην αρμόδια Υδρογραφική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού. Οπως «Το Βήμα» πληροφορείται, η υπηρεσία έχει ολοκληρώσει το έργο της. Αυτή την περίοδο διεξάγονται εκτενείς συζητήσεις και συσκέψεις μεταξύ των αρμοδίων διευθύνσεων του υπουργείου Εξωτερικών όσον αφορά τη νομική επεξεργασία της πρωτοβουλίας αυτής και την κατάθεσή της στη Διεύθυνση Ωκεανικών Υποθέσεων και Δικαίου της Θάλασσας (Division for Ocean Affairs and the Law of the Sea - DOALOS) των Ηνωμένων Εθνών. Η κατάθεση έχει ισχύ ρηματικής διακοίνωσης. Ωστόσο το σημαντικότερο είναι ότι εκκρεμεί μια σύσκεψη στο πρωθυπουργικό γραφείο για το θέμα αυτό. Επρόκειτο να γίνει εντός του Δεκεμβρίου αλλά αναβλήθηκε λόγω των εντατικών διαπραγματεύσεων για τη δόση. Δεν αποκλείεται όμως να πραγματοποιηθεί ακόμη και εντός του πρώτου 15ημέρου του Ιανουαρίου.

Οι διαφορές αντιλήψεων

Οπως είναι αναμενόμενο, «στην πορεία της συζήτησης ανέκυψαν τόσο εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν όσο και διαφορετικές αντιλήψεις για το αν πρέπει να πραγματοποιηθεί τώρα ένα τέτοιο βήμα» σημειώνει πηγή με γνώση του παρασκηνίου που μίλησε ανωνύμως στο «Βήμα» λόγω της ευαισθησίας του ζητήματος. «Δεν πρέπει δε να ξεχνάμε» προσθέτει «ότι σε αυτές τις κινήσεις βαραίνει πολύ το τι θα πει η κοινή γνώμη που επί χρόνια έχει γαλουχηθεί στη "σκληρή γραμμή"».

Η πρώτη διαφωνία φαίνεται ότι εκδηλώθηκε ήδη από τις παραμονές της επίσκεψης του τούρκου υπουργού Εξωτερικών κ. Νταβούτογλου στην Αθήνα στις αρχές Οκτωβρίου. Οι πληροφορίες, που τότε δεν είδαν φυσικά το φως της δημοσιότητας, αναφέρουν ότι η ελληνική κυβέρνηση συζητούσε το ενδεχόμενο κατάθεσης των συντεταγμένων για τα εξωτερικά όρια της υφαλοκρηπίδας στα Ηνωμένα Εθνη τις παραμονές της επίσκεψης. Οι γνωρίζοντες μιλούν για διάσταση απόψεων Μεγάρου Μαξίμου - υπουργείου Εξωτερικών, με το δεύτερο να κερδίζει στα... σημεία. Ηδη από τότε πάντως κατέστη σαφές ότι η κυβέρνηση Σαμαρά δεν ήταν τόσο ζεστή στις πυκνές επαφές και συναντήσεις στα ελληνοτουρκικά. Το γεγονός αυτό δεν πέρασε απαρατήρητο στους δημοσιογράφους αλλά και στους τούρκους αξιωματούχους που συνόδευαν τον κ. Νταβούτογλου.

Ενα από τα ερωτήματα που έχουν τεθεί στις απόρρητες συσκέψεις είναι αν οι συντεταγμένες πρέπει να αφορούν όλη την έκταση της ελληνικής υφαλοκρηπίδας ή να περιοριστούν σε ορισμένο τμήμα της. Μια τμηματική κατάθεση συντεταγμένων θα μπορούσε να αφορά είτε «ασφαλείς», έναντι αμφισβητήσεων, περιοχές είτε περιοχές για τις οποίες θα έπρεπε να υπάρχει ελληνική απάντηση στην προκήρυξη ερευνών από την τουρκική πλευρά. Οσοι εκφράζουν επιφυλάξεις εκτιμούν ότι η κατάθεση συντεταγμένων για το Αιγαίο θα ήγειρε περισσότερα προβλήματα από όσα θα έλυνε.

Ωστόσο η επιλογή της τμηματικής κατάθεσης θα δικαίωνε, υποστηρίζουν διπλωματικοί και νομικοί κύκλοι, το επιχείρημα της Αγκυρας ότι στο Αιγαίο αλλά και σε άλλες περιοχές όπου υπάρχουν Τούρκοι ισχύουν ειδικές περιστάσεις. Αν η Ελλάδα δεν καταθέσει πλήρεις συντεταγμένες, προσθέτουν, θα είναι σαν να αποδέχεται τα τουρκικά επιχειρήματα. Και σε σχέση με το Καστελόριζο οι συντεταγμένες που θα κατατεθούν θα πρέπει να διασφαλίζουν πλήρη επήρεια του νησιού σε θαλάσσιες ζώνες - για διαπραγματευτικούς λόγους.

Οι δύσκολοι γείτονες

Τα πάντα θα κριθούν την επόμενη ημέρα. Αυτό δεν αφορά μόνο το τι θα πράξει η Τουρκία αλλά επίσης η Αίγυπτος και η Λιβύη, ενώ δεν πρέπει να λησμονείται η εκκρεμότητα με την επικύρωση της συμφωνίας με την Αλβανία για τις θαλάσσιες ζώνες.

Υπενθυμίζεται ότι η Αθήνα και το Κάιρο έχουν εμπλακεί εδώ και έξι χρόνια (από το 2006) σε συνομιλίες σε επίπεδο εμπειρογνωμόνων με σκοπό την οριοθέτηση ΑΟΖ. Η Αίγυπτος, η οποία δεν θέλει να εμπλακεί σε πιθανή ελληνοτουρκική διαμάχη στην Ανατολική Μεσόγειο (αυτό φάνηκε και στην τελευταία επίσκεψη Αβραμόπουλου στο Κάιρο), πρόσφατα κάλεσε εταιρείες για έρευνες στην ευρύτερη περιοχή, σεβόμενη τη μέση γραμμή. Οσοι υποστηρίζουν την κατάθεση συντεταγμένων εκτιμούν ότι δεν θα αντιδράσει.

Από την άλλη πλευρά, η Λιβύη (με την οποία οι επαφές εμπειρογνωμόνων ξεκίνησαν το 2007) βρίσκεται σήμερα σε μεταβατική φάση. Από την πρόσφατη επίσκεψη Αβραμόπουλου στην Τρίπολη όμως φάνηκε ότι τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει δραματικά. Ο υπουργός Διεθνούς Συνεργασίας Μοχάμεντ Ενχάμεντ Αμπντελαζίζ, ερωτηθείς σχετικά με τις θαλάσσιες ζώνες, είπε ότι το ζήτημα «δεν είναι διμερές» και ότι για την επίλυσή του θα πρέπει να υπάρξουν συνομιλίες όλων των χωρών που έχουν θαλάσσια σύνορα «φωτογραφίζοντας» κατά τρόπο περίεργο την Τουρκία με τις θέσεις της οποίας οι Λίβυοι έχουν στο παρελθόν ταυτιστεί, ιδιαίτερα στο θέμα επήρειας των νησιών.

Διπλωματικό σκάκι
Το «δόγμα Σαμαρά» και η αντίδραση της Αγκυρας
Ολα τα βλέμματα θα στραφούν στην πιθανή αντίδραση της Αγκυρας και στις επιπτώσεις στον ελληνοτουρκικό διάλογο. Και όλα αυτά ενώ τυπικά συνεχίζεται η διαδικασία των διερευνητικών επαφών, γίνονται σκέψεις για ουσιαστική επανέναρξη του διαλόγου για τα αεροναυτιλιακά ζητήματα στον εναέριο χώρο του Αιγαίου και σχεδιάζεται η σύνοδος του Ανωτάτου Συμβουλίου Συνεργασίας, αυτή τη φορά στην Τουρκία. Ηδη πάντως έχουν εκφραστεί παρασκηνιακά έντονες επιφυλάξεις για το κατά πόσο πρέπει να λάβει χώρα το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας, με την αναζήτηση ημερομηνίας να κρατάει καλά...

Η τουρκική αντίδραση θα μπορούσε να περιοριστεί απλά στην κατάθεση ενός εγγράφου στην αρμόδια Διεύθυνση των Ηνωμένων Εθνών (DOALOS) με την οποία να αμφισβητεί τις ελληνικές συντεταγμένες. Ουσιαστικά θα πρόκειται για μια κίνηση ανάλογη με εκείνη που έκανε δύο φορές εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας: την πρώτη μετά τη συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ Αιγύπτου - Κύπρου (2003) και τη δεύτερη μόλις τον περασμένο Σεπτέμβριο αμφισβητώντας το δικαίωμα της Λευκωσίας να προχωρήσει σε δεύτερο γύρο αδειοδοτήσεων για έρευνες υδρογονανθράκων δυτικά του νησιού με την αιτιολογία ότι μέρος των περιοχών αυτών βρίσκεται εντός τουρκικής υφαλοκρηπίδας. Σε κάθε περίπτωση όμως εκτιμάται ότι η ελληνική πλευρά θα έχει πλέον καταγράψει τις θέσεις της.

Οι μείζονες επιφυλάξεις επικεντρώνονται στην έμπρακτη αμφισβήτηση εκ μέρους της Τουρκίας των ελληνικών συντεταγμένων. Η έντονη διπλωματική διαμαρτυρία και η προσφυγή στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών θα ήταν δύο από τα πρώτα απαντητικά βήματα της ελληνικής πλευράς, αλλά όλα θα εξαρτηθούν από το εύρος της τουρκικής αντίδρασης. Από το υπουργείο Εξωτερικών έχει εκφραστεί έντονη ανησυχία για πιθανό θερμό επεισόδιο στο Αιγαίο ή στην Ανατολική Μεσόγειο. Τα Ιμια δεν έχουν σβηστεί από το ελληνικό διπλωματικό υποσυνείδητο...

Συνομιλητές του Πρωθυπουργού εμφανίζονται πιο καθησυχαστικοί. Σημειώνουν ότι η Αγκυρα δεν θα προχωρήσει σε όξυνση ούτε θα εγκαταλείψει τις διερευνητικές επαφές σε μια περίοδο που το μυαλό της είναι επικεντρωμένο στη διαχείριση του συριακού προβλήματος και του «αγκαθιού» του Κουρδικού. Ποιος μπορεί όμως με ασφάλεια να αποκλείσει μια «εθνικιστική ρελάνς» από τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος κινείται με το βλέμμα του στραμμένο στο να διασφαλίσει την προεδρική εκλογή;

Στο βάθος πάντως κρύβεται μια διαφορετική αντιμετώπιση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, κυρίως από το πρωθυπουργικό επιτελείο. Το «δόγμα Σαμαρά» είναι τελείως διαφορετικό από το «δόγμα Παπανδρέου». Η κυβέρνηση έχει συμφωνήσει στην επανέναρξη των διερευνητικών επαφών υπό τον πρέσβη ε.τ. κ. Π. Αποστολίδη, αλλά στους παροικούντες τη «διπλωματική Ιερουσαλήμ» είναι εμφανές ότι το πρωθυπουργικό επιτελείο δεν είναι και τόσο ζεστό. Η Αθήνα και η Αγκυρα έφθασαν τα τελευταία χρόνια αρκετά κοντά σε μια συμφωνία αλλά αυτή μάλλον θα μείνει στα χαρτιά.

Παράλληλα φαίνεται ότι μετά την πρόσφατη επίσκεψη του μονίμου υφυπουργού Εξωτερικών Φεριντούν Σινιρλίογλου στην Αθήνα ελήφθη μια κατ' αρχήν απόφαση να ξαναρχίσει ο διάλογος για τα αεροναυτιλιακά ζητήματα στον εναέριο χώρο του Αιγαίου και την εξεύρεση ενός κώδικα συμπεριφοράς (Code of Conduct). Εχει μάλιστα συμφωνηθεί να συσταθεί μια ομάδα υπό τον πρώην πρέσβη κ. Β. Πισπινή (που είχε αναλάβει τις διερευνητικές επαφές επί υπουργιών Π. Μολυβιάτη και Ντόρας Μπακογιάννη) ο οποίος θα λειτουργεί σε συνεργασία με τον κ. Αποστολίδη αλλά και με τον πρώην γενικό γραμματέα του υπουργείου Εξωτερικών κ. Ι. Ζέπο σε συμβουλευτικό ρόλο.

Αν λείπει η πολιτική βούληση, πού θα στηριχθεί ο διάλογος; Στο παρασκήνιο μάλιστα αυξάνονται οι φωνές που ζητούν ριζική επανεξέταση της πολιτικής μας έναντι της Τουρκίας. Η επέκταση των χωρικών υδάτων το ταχύτερο δυνατόν και το «κλείσιμο των κόλπων» ώστε να λειτουργήσουν ως γραμμές βάσης και να κερδίσει η Ελλάδα σε θαλάσσιες ζώνες είναι δύο εκ των προτάσεων που κυκλοφορούν.

Ευρώπη ανέργων, υποαμειβόμενων και νεόπτωχων

TO BHMA --- Οικονομία

 

Ευρώπη ανέργων, υποαμειβόμενων και νεόπτωχων

Από τον Νότο ως τον Βορρά το επίπεδο διαβίωσης των Ευρωπαίων υποβαθμίζεται ραγδαία

Μαργιόλης Κωνσταντίνος

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 05/01/2013, 05:45 | ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ: 05/01/2013, 05:45

Η φωτογραφία των χαμογελαστών ευρωπαίων ηγετών τη μέρα της απονομής του Νομπέλ Ειρήνης στην Ευρωπαϊκή Ενωση είναι βέβαιο ότι θα έκανε πολλούς ευρωπαίους πολίτες να γελάσουν πικρά ή να εξοργιστούν. Η απόφαση της νορβηγικής επιτροπής να ανακηρύξει την Ευρώπη θεματοφύλακα της ειρήνης για το 2012 αποτελεί ασφαλώς δείγμα «μαύρου χιούμορ». Η Ευρώπη μπορεί να μη σπαράσσεται πλέον από πολέμους με πυρηνικά όπλα αλλά βρίσκεται στην καρδιά ενός ακήρυχτου πολέμου με θύματα τα εκατομμύρια των ανέργων, των νεόπτωχων και των επισφαλώς εργαζομένων που βλέπουν το επίπεδο διαβίωσης να επιδεινώνεται ραγδαία και το μέλλον τους να προδιαγράφεται - στην καλύτερη περίπτωση - γκρίζο. Ο βουβός κοινωνικός πόλεμος εξελίσσεται με μεγαλύτερη σφοδρότητα στις «αμαρτωλές» χώρες του ευρωπαϊκού Νότου όπου οι άνεργοι αυξάνονται με ραγδαίους ρυθμούς. Ομως η κρίση έχει ήδη φτάσει και στον «συνετό Βορρά» όπως στην Ολλανδία ή στη Φινλανδία. Οι παραδοξότητες της ευρωπαϊκής κρίσης και της μοναδικής συνταγής που έχει εφαρμοστεί μέχρι σήμερα για την αντιμετώπισή της προβάλλουν και στη Γερμανία. Η χώρα που εμφανίζεται ως υπόδειγμα οικονομικής ευταξίας συγκεντρώνει ταυτόχρονα εκατομμύρια εργαζομένους των 400 ευρώ αλλά και μετανάστες από την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία που αναζητούν εκεί ένα καλύτερο παρόν. Παράλληλα η απαξίωση της εργασίας και της ζωής των Ευρωπαίων πυροδοτεί αλυσιδωτές κινητοποιήσεις, μαζικές απεργίες και ξεσπάσματα βίαιων αντιδράσεων όπως πρόσφατα στη Σλοβενία ή στη Βρετανία. Το ερώτημα που αναδύεται μέσα από την κρίσιμη συγκυρία δεν είναι άλλο από το αν υπάρχει εναλλακτική στη λιτότητα.

Τα στατιστικά που ανακοινώνει κάθε μήνα η Eurostat δεν προξενούν πλέον καμία εντύπωση. Το ποσοστό του οικονομικά ενεργού πληθυσμού που εκτοπίζεται από την αγορά εργασίας αυξάνεται με σταθερούς ρυθμούς εδώ και έναν χρόνο. Στην Ευρώπη των ανέργων υπάρχουν πλέον περισσότεροι από 26 εκατομμύρια πολίτες που δεν απασχολούνται ενώ στον σκληρό της πυρήνα, στην ευρωζώνη, οι άνεργοι αγγίζουν ήδη τα 19 εκατομμύρια. Ελλάδα και Ισπανία κατέχουν τα θλιβερά πρωτεία σχεδόν σε όλες τις υποκατηγορίες ανέργων. Το πιο απογοητευτικό μέγεθος αφορά βέβαια τους ανέργους κάτω των 25 ετών οι οποίοι φτάνουν συνολικά τα τέσσερα εκατομμύρια στη ζώνη του ευρώ (ποσοστό 24%). «Η Ευρώπη προφανώς δεν αγαπάει τους νέους» έγραφε χαρακτηριστικά σε πρόσφατο άρθρο του ο βρετανικός «Guardian», διαπιστώνοντας ότι «για πρώτη φορά στη μεταπολεμική περίοδο της ηπείρου η νέα γενιά υποχρεώνεται να προσαρμοστεί σε συνθήκες χειρότερες από αυτές των προγόνων της».

Η υπηρεσία ερευνών της Ευρωπαϊκής Ενωσης Eurofound ανέφερε στην τελευταία της έκθεση για την απασχόληση ότι η νεανική ανεργία κοστίζει στις χώρες της ΕΕ 153 δισ. ευρώ ετησίως λόγω του κόστους των επιδομάτων και κυρίως της «χαμένης παραγωγικότητας». Ακόμη και οι θεσμικοί φορείς όπως ο Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη και ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας εγκαλούν την ευρωπαϊκή ηγεσία για την αποτυχία σεβασμού ενός στοιχειώδους κοινωνικού συμβολαίου. «Οι συνέπειες μιας ''χαμένης γενιάς'' δεν είναι απλώς οικονομικές αλλά και κοινωνικές καθώς ενέχουν τον κίνδυνο για τους νέους που παραμένουν άνεργοι να επιλέξουν την αποχή από τη δημοκρατική συμμετοχή στα κοινά» προειδοποιεί ο ΟΟΣΑ.

Ομως δεν είναι μόνο η ανεργία που μαστίζει τους νέους. Σύμφωνα με το γαλλικό Παρατηρητήριο Νεότητας και Εκπαίδευσης (INJEP) το 23% των Γάλλων κάτω των 25 ετών βρίσκεται κάτω από το όριο της φτώχειας ενώ στο σύνολο του πληθυσμού της Γαλλίας οι φτωχοί αγγίζουν τα εννέα εκατομμύρια.  Ακόμη περισσότεροι (περίπου 15 εκατομμύρια) υπολογίζεται ότι είναι οι «εργαζόμενοι φτωχοί», οι οποίοι βλέπουν το πορτοφόλι τους να αδειάζει πολύ πριν τελειώσει ο μήνας. Τα μεγέθη αυτά ταυτίζονται με τον αριθμό των επισφαλώς εργαζομένων στη χώρα αναδεικνύοντας την άμεση σύνδεση των «ελαστικών μορφών απασχόλησης» με την αύξηση της φτώχειας.

Το τίμημα της ανάπτυξης

Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα της Γερμανίας. Το πακέτο μεταρρυθμίσεων με την ονομασία «Ατζέντα 2010»  που υιοθέτησε το 2005 η κυβέρνηση του σοσιαλδημοκράτηΓκέρχαρντ Σρέντερ έχει δημιουργήσει σήμερα μια… ανθηρή τάξη 10 εκατομμυρίων χαμηλόμισθων. Πρόκειται για νεόπτωχους οι οποίοι απασχολούνται είτε σε συνθήκες «μαύρης εργασίας» χωρίς καμία προστασία από συλλογική σύμβαση είτε με ελαστικά ωράρια και ωρομίσθια κάτω των πέντε ευρώ την ώρα. Στη χώρα που είναι υπερήφανη για την υψηλή ποιότητα των προϊόντων της αλλά και τους (προ κρίσης ασφαλώς) υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, η μέση ωριαία αποζημίωση δεν ξεπερνά τα 10 ευρώ ενώ το 25% του εργατικού δυναμικού αμείβεται με λιγότερα από 8,5 ευρώ την ώρα. Τα εκτενή δημοσιεύματα που αφιερώνει κατά καιρούς το γερμανικό περιοδικό «Der Spiegel» στις αποκαλούμενες «μικροδουλειές» (minijobs) είναι γεμάτα από περιπτώσεις όπως αυτή μιας εργαζόμενης σε φούρνο του Βερολίνου η οποία δηλώνει ότι αμείβεται με λιγότερα ευρώ την ώρα από όσα κοστίζει το σάντουιτς που πουλά στους πελάτες.

Στη Βρετανία, όπου επίσης δεν υπάρχει θεσπισμένη ελάχιστη αποζημίωση σε εθνικό επίπεδο, τουλάχιστον πέντε εκατομμύρια εργαζόμενοι «δουλεύουν για το τίποτα» όπως γράφει χαρακτηριστικά ο «Guardian».

Σε ολόκληρη την Ευρώπη το δίχτυ προστασίας των εργαζομένων έχει πάρει θέση στο προκρούστειο κρεβάτι της δημοσιονομικής προσαρμογής. Το επίπεδο διαβίωσης υποβαθμίζεται καθώς το κοινωνικό κράτος «κοστίζει ακριβά στον εθνικό προϋπολογισμό». Ομως αυτό που άλλαξε την περασμένη χρονιά ήταν κυρίως η «ποιότητα» και όχι η ποσότητα των νεόπτωχων. Διότι δεν είναι μόνο οι «γεννημένοι φτωχοί» αλλά και η μέχρι πρότινος ευημερούσα μεσαία τάξη που εξωθείται πλέον στο κοινωνικό περιθώριο.

Στους δρόμους οι Σλοβένοι

• Στις αρχές Δεκεμβρίου ένα βίαιο ξέσπασμα των κατοίκων του Μάριμπορ τάραξε την ήσυχη καθημερινότητα της Σλοβενίας. Η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της χώρας έχει τη φήμη της «πόλης όπου δεν συμβαίνει τίποτα», οι μαζικές διαδηλώσεις όμως που ξεκίνησαν στις 3 Δεκεμβρίου απλώθηκαν γρήγορα σε ολόκληρη τη χώρα και ανάγκασαν τον δήμαρχο της πόλης Φρανκ Κάνγκλερ να παραιτηθεί.

• Τα οικονομικά σκάνδαλα στα οποία φέρεται εμπλεκόμενος ο Κάνγκλερ ήταν απλώς η αφορμή για να ξεχυθούν για μία ακόμη φορά στους δρόμους δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές πετώντας από αβγά ως μολότοφ και φωνάζοντας συνθήματα κατά της διαφθοράς και των εγχώριων ολιγαρχών.

• «Πρέπει να πάρουμε πίσω τη χώρα μας γιατί μας την έκλεψαν» λένε οι διαδηλωτές που βλέπουν τα τελευταία 20 χρόνια να εφαρμόζεται με συνέπεια από όλες τις κυβερνήσεις μια  νεοφιλελεύθερη πολιτική ιδιωτικοποιήσεων που έχει μετατρέψει τις άλλοτε δημόσιες υπηρεσίες σε επιχειρήσεις πλουτισμού της οικονομικής και πολιτικής ελίτ. Πολλοί είναι οι αξιωματούχοι και οι τοπικοί άρχοντες που έχουν κατηγορηθεί για διαφθορά, χωρίς όμως κανείς ως τώρα να έχει οδηγηθεί στη Δικαιοσύνη. Τώρα οι διαμαρτυρίες αναζωπυρώθηκαν λόγω και των μέτρων λιτότητας και της αυξανόμενης ανεργίας. Από την άλλη πλευρά, η κυβέρνηση του κεντροαριστερού Γιάνεζ Γιάνσα επιμένει ότι χωρίς «επώδυνες λύσεις» η χώρα θα είχε τεθεί σε καθεστώς «διάσωσης» από την ΕΕ και το ΔΝΤ.

Φοβούνται κοινωνική έκρηξη
Στον Νότο πληθαίνουν οι διαδηλώσεις κατά της λιτότητας
Οι Ισπανοί, οι Γάλλοι, ακόμη και οι Βέλγοι ή οι Βρετανοί, δεν περίμεναν την «ημέρα πανευρωπαϊκής δράσης» που διοργάνωσε τον περασμένο Νοέμβριο η ευρωπαϊκή συνομοσπονδία συνδικάτων για να αντιδράσουν στις πολιτικές της λιτότητας που εφαρμόζονται μεθοδικά και χωρίς παρεκκλίσεις από τις ευρωπαϊκές ηγεσίες ανεξαρτήτως πολιτικών αποχρώσεων.

Εκατοντάδες απεργίες, διαδηλώσεις και πορείες πραγματοποιήθηκαν την περασμένη χρονιά σε όλες τις μεγάλες πόλεις του ευρωπαϊκού Νότου που πλήττεται από το μείγμα των περικοπών στις κοινωνικές δαπάνες, της αύξησης της φορολογίας και της ύφεσης που ανατροφοδοτεί την ανεργία.

Στην Ιταλία σήμανε «συναγερμός» τον περασμένο Μάιο, όταν σημειώθηκαν επιθέσεις με μολότοφ σε κτίρια των φορολογικών υπηρεσιών στο Λιβόρνο και στη Νάπολι. Οι ιταλικές αρχές φοβούνται αναβίωση των «ημερών του '70», αν και προς το παρόν δεν έχει αναδυθεί ένα μαζικό κίνημα πολιτικής βίας.

Ωστόσο ακόμη πιο εντυπωσιακή είναι η κλιμάκωση των αντιδράσεων στο δυτικό άκρο της Ιβηρικής. Οσο βαθαίνει η ύφεση τόσο περισσότερος είναι ο κόσμος που κατεβαίνει στους δρόμους φωνάζοντας συνθήματα κατά της λιτότητας και της «κοινωνικής τρομοκρατίας». Τους τελευταίους μόνο μήνες του 2012 οι κάτοικοι της Λισαβόνας περικύκλωσαν αρκετές φορές το Κοινοβούλιο προκειμένου να μην ψηφιστούν τα μέτρα της κυβέρνησης Κοέλιο και ο σκληρός προϋπολογισμός του 2013.

Γιγαντιαίες διαδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν και στο Λονδίνο τον περασμένο Οκτώβριο, με τους εκπροσώπους των εργαζομένων να κάνουν λόγο για «ένα πολύ σαφές και ισχυρό μήνυμα» προς την κυβέρνηση Συντηρητικών και Φιλελεύθερων Δημοκρατών «που έχει γαντζωθεί σε μια πολιτική που δεν αποδίδει».

«Οι διαμαρτυρίες στην Ισπανία και σε άλλες χώρες είναι μια προειδοποίηση για την κοινωνική έκρηξη που απειλεί την Ευρώπη λόγω των πολύ υψηλών ποσοστών ανεργίας στους νέους» σημείωσε εμφατικά ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Μάρτιν Σουλτς σε δηλώσεις του τον περασμένο Ιούλιο.

Η ανεργία στέλνει τους Nοτιοευρωπαίους μετανάστες στον Βορρά
Η Γερμανία αναζητεί εξειδικευμένο προσωπικό για τη βαριά βιομηχανία - τουλάχιστον 300.000 οι μετανάστες το 2012
Οι δηλώσεις των ηγετών και των κυβερνητικών αξιωματούχων από το Βερολίνο και τη Λισαβόνα ήταν ενδεικτικές του νέου κύματος μετανάστευσης που παρατηρείται στην Ευρώπη. Οι κάτοικοι των χωρών του Νότου αναζητούν θέσεις εργασίας στις χώρες του Βορρά. Καθώς η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Ιταλία πλήττονται από τη σκληρή λιτότητα, την υποτίμηση της εργασίας και την αποβιομηχάνιση, τα θύματα της κρίσης, κυρίως οι πιο νέοι από κάθε χώρα, μεταναστεύουν προς τις χώρες που μπορούν ακόμα να διασφαλίσουν μια αξιοπρεπή εργασία για έναν -ικανοποιητικό τουλάχιστον - μισθό.

Ωστόσο οι συστάσεις του πορτογάλου πρωθυπουργού Πέντρο Πάσος Κοέλιο προς τους συμπατριώτες του «να αφήσουν τις ανέσεις» και να αναζητήσουν εκτός συνόρων «ένα καλύτερο μέλλον» προκάλεσαν οργή τον περασμένο Ιούλιο. Και όχι άδικα αφού αυτή η δήλωση ήταν η πιο κυνική παραδοχή της αποτυχίας της οικονομικής πολιτικής που εφαρμόζεται στη χώρα της Ιβηρικής - και όχι μόνο.

Στην Πορτογαλία, όπου το 37% των νέων βρίσκεται εκτός αγοράς εργασίας, ο κατώτερος μισθός ανέρχεται στα 475 ευρώ. Ομως η εξαθλίωση των εργαζομένων έχει άλλο όνομα: πράσινα μπλοκάκια. Τα «recibos verdes» δεν είναι παρά μια παλιά πρακτική που εφαρμοζόταν από τις προηγούμενες δεκαετίες στο Δημόσιο και τώρα έχει καθιερωθεί ως πρακτική πρόσληψης υπαλλήλων και στον ιδιωτικό τομέα. Ο εργαζόμενος αμείβεται ως «ειδικός συνεργάτης» μόνο για ένα πολύ συγκεκριμένο έργο εβδομάδων ή λίγων μηνών χωρίς να δικαιούται ούτε ανανέωση της άτυπης σύμβασης ούτε ένσημα ή άδεια μετ' αποδοχών. Το χειρότερο είναι ότι μετά την απόλυσή του δεν του δίνεται ούτε επίδομα ανεργίας καθώς δεν θεωρείται απολυμένος. Ετσι η χώρα που τη δεκαετία του 1990 είχε γίνει τόπος υποδοχής μεταναστών από την Αφρική και τη Λατινική Αμερική (λόγω ομογλωσσίας με τις πρώην αποικίες), τώρα «διώχνει» εκτός συνόρων περισσότερους από 70.000 εργαζομένους τον χρόνο. Πρόκειται για το μαζικότερο κύμα μετανάστευσης που καταγράφεται στη χώρα που θυμίζει στους παλαιότερους τις δεκαετίες '60-'70 όταν οι Πορτογάλοι μετοικούσαν στη Γαλλία. Τώρα ο προορισμός βρίσκεται ακόμα πιο μακριά. Και όχι μόνο για τους πορτογάλους εμιγκρέδες.

Στην Ιταλία αναβιώνει η «fuga di cervelli», δηλαδή η φυγή των πιο μορφωμένων κατοίκων της χώρας που δεν μπορούν να απορροφηθούν από τη φθίνουσα οικονομία. Περισσότεροι από 60.000 Ιταλοί εγκαταλείπουν τη χώρα κάθε χρόνο καθώς το ποσοστό των ανέργων νέων (κάτω των 25 ετών) ξεπερνά και εδώ το 35% ενώ σε ορισμένες περιοχές της Κάτω Ιταλίας αγγίζει τα ελληνικά και ισπανικά ρεκόρ (άνω του 50%).

Στην άλλη άκρη της Ευρώπης η τάση είναι αντίστροφη. Μόνο το πρώτο εξάμηνο της περασμένης χρονιάς η Γερμανία υποδέχτηκε σχεδόν 185.000 εργαζομένους από την υπόλοιπη Ευρώπη με τη μεταναστευτική ροή να καταγράφει αύξηση 35% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2011. Μέσα σε έναν χρόνο ο αριθμός των Πορτογάλων και των Ισπανών που υπέβαλαν σχετικό αίτημα στις ομοσπονδιακές Αρχές διπλασιάστηκε ενώ ο αριθμός των Ελλήνων αυξήθηκε κατά 78%. Οπως επισημαίνει το Ινστιτούτο Ερευνών Εργασίας της Νυρεμβέργης (IAB) το ευτύχημα για τους Γερμανούς είναι ότι το μεγαλύτερο ποσοστό όσων αναζητούν εργασία στη χώρα είναι άτομα πανεπιστημιακής εκπαίδευσης ή υψηλής τεχνικής κατάρτισης. Ο ερευνητής του ΙΑΒ Χέρμπερτ Μπρούκερ εκτιμά ότι ο αριθμός των ευρωπαίων μεταναστών στη Γερμανία θα αγγίξει τις 300.000 για το σύνολο του 2012 ενώ οι προβλέψεις της Goldman Sachs ανεβάζουν τον αντίστοιχο αριθμό στις 360.000.

Η ανησυχία στη Γερμανία προέρχεται από τη δημογραφική συρρίκνωση που καταγράφεται τα τελευταία χρόνια. Εξαιτίας της γήρανσης του πληθυσμού, οι επιχειρήσεις δυσκολεύονται να ανανεώσουν το προσωπικό τους. Η έλλειψη εργατικού δυναμικού ειδικά στη βαριά βιομηχανία και τις κατασκευές αντιμετωπίζεται προς το παρόν με την πρόσκληση που απευθύνουν τα γερμανικά κρατίδια στους Ευρωπαίους του Νότου. Ωστόσο, όπως δείχνουν τα στοιχεία της ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Απασχόλησης, οι περισσότεροι Νοτιοευρωπαίοι προτιμούν την εγκατάσταση στο Βερολίνο ή σε άλλες μεγάλες πόλεις τη στιγμή που οι ανάγκες επιχειρήσεων όπως η BASF, η Βayer και η Daimler αντιστοιχούν σε θέσεις που βρίσκονται σε μικρές πόλεις ή σε βιομηχανικές ζώνες εκτός αστικών περιοχών. Παρά τη μαζική εισροή μεταναστών, περιοχές όπως αυτή του Ρήνου στη Νοτιοδυτική Γερμανία προβλέπουν ότι οι ελλείψεις σε εξειδικευμένο προσωπικό θα φτάσουν τις 35.000 ως το τέλος του 2013.