Έντυπη Έκδοση Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 13 Νοεμβρίου 2011
Η δημοκρατία σε έκπτωση
ΚΩΣΤΑΣ ΔΟΥΖΙΝΑΣ Καθηγητής στο Birkbeck College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.
Η δημοκρατία σε έκπτωση
ΚΩΣΤΑΣ ΔΟΥΖΙΝΑΣ Καθηγητής στο Birkbeck College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.
Η πρωτοβουλία του Παπανδρέου δεν ήταν καθυστερημένη προσπάθεια επανόρθωσης των ταπεινώσεων που δέχτηκαν οι Ελληνες ούτε επαναδιεκδίκηση της εθνικής κυριαρχίας. Ηταν ένας διπλός εκβιασμός και η απάντηση της κυβέρνησης στην αντίσταση του λαού. Εκβιασμός προς τους βουλευτές του ΠΑΣΟΚ να δώσουν ψήφο εμπιστοσύνης σύμφωνα με τον νόμο του Τζέιμς Κάλαχαν ότι «οι γαλοπούλες δεν ψηφίζουν για να έρθουν τα Χριστούγεννα νωρίτερα». Εκβιασμός στους έλληνες πολίτες, που τους λένε ότι αν δεν αποδεχτούν τα καταστροφικά νέα μέτρα, θα καταδικαστούν να έχουν το βιοτικό επίπεδο μιας υπανάπτυκτης χώρας, κάτι στο οποίο μας έχει ήδη ρίξει το μνημόνιο. Και όπως όλοι οι εκβιασμοί που αποτυχαίνουν, η μπλόφα μετατράπηκε σε σημείωμα αυτοκτονίας και οδήγησε στη συνεργασία των ελληνικών ελίτ που για πρώτη φορά αντιμετωπίζουν την πιθανότητα συνολικής κατάρρευσης.
Η αρχική ευρωπαϊκή υπόδειξη να μην γίνει δημοψήφισμα, η επιτακτική διαμόρφωση του ερωτήματος κατόπιν, τέλος η απαίτηση για κυβέρνηση συνασπισμού δείχνουν ότι ο άξονας Βερολίνου-Παρισιού πιστεύει ότι μπορεί να κατευθύνει την εσωτερική πολιτική των κρατών. Η απώλεια οικονομικής ανεξαρτησίας ολοκληρώνεται με την πολιτική υποτέλεια. Η Ελλάδα βρίσκεται στην παράδοξη θέση μιας νεο-αποικιακής κοινωνίας χωρίς να έχει περάσει από αποικιοκρατία.
Αλλά οι Κάνες έδειξαν και το κενό στην καρδιά της Ευρώπης. Οι ευρωπαϊκές ελίτ φοβούνται τα δημοψηφίσματα όπως ο διάβολος το λιβάνι. Στις λίγες περιπτώσεις που ζήτησαν τη λαϊκή αποδοχή, δέχτηκαν ηχηρά όχι. Οι Γάλλοι και οι Ολλανδοί απέρριψαν το ευρωσύνταγμα και αποτελείωσαν τις φιλοδοξίες για τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού κράτους βασισμένου σε νεοφιλελεύθερες αρχές. Η στάση των ελίτ απέναντι στη δημοκρατία δείχνει τον μεταμοντέρνο κυνισμό στα χειρότερά του. Ενσαρκώνει τη ρήση του Μπρεχτ ότι αν ο λαός δεν ψηφίζει την κυβέρνηση, η κυβέρνηση πρέπει να διαλύσει το λαό και να εκλέξει έναν καινούργιο ή να σταματήσει να τον συμβουλεύεται.
Το λεγόμενο «δημοκρατικό έλειμμα» της Ε.Ε. φαίνεται τώρα ως πλήρης έλλειψη δημοκρατίας. Ολες οι αρχές του δημοκρατικού συντάγματος, από το διαχωρισμό των εξουσιών ώς τη δημοκρατική λογοδοσία και τη διαφάνεια της εκτελεστικής εξουσίας, παραβιάζονται βιαίως από την Ε.Ε. Η Επιτροπή, διορισμένη από τις κυβερνήσεις, ασκεί την αποκλειστική εξουσία της νομοθετικής πρωτοβουλίας, σαν Κοινοβούλιο, αλλά επίσης εφαρμόζει το νόμο, όπως η εκτελεστική εξουσία. Οι αντιπρόσωποι των κυβερνήσεων και το συμβούλιο υπουργών νομοθετούν σε συνεργασία με τους διορισμένους από τις κυβερνήσεις επιτρόπους. Το Κοινοβούλιο συζητάει ατέρμονα, αλλά οι εξουσίες του είναι ελάχιστες, κάτι που γίνεται αντιληπτό από τους πολίτες, οι οποίοι έχουν γυρίσει την πλάτη τους στις ευρωεκλογές. Οι ευρωκράτες έχουν υιοθετήσει έναν τεράστιο όγκο νομοθεσίας που επιβάλλεται στα κράτη. Η ευρωπαϊκή έλλειψη δημοκρατικής λογοδοσίας είναι καλοδεχούμενη από τις εθνικές κυβερνήσεις, που μπορούν να συμφωνήσουν σε αντιλαϊκά μέτρα στις Βρυξέλλες χωρίς να βάζουν τους βουλευτές να ψηφίζουν στην Αθήνα.
Ολα αυτά είναι αποτελέσματα της περιθωριοποίησης της πολιτικής από την υποτιθέμενη «αντικειμενική» γνώση των οικονομολόγων, των μάνατζερ και των λογιστών. Οι πανεπιστημιακοί προπαγανδιστές της Ενωσης υποστηρίζουν ότι η λαϊκή συμμετοχή είναι μη επιθυμητή επειδή ο λαός είναι «αδαής, άσχετος και ιδεολογικά κατευθυνόμενος». Ο Αντριου Μόραβσικ, καθηγητής στο Πρίνστον, ισχυρίζεται ότι «η κοινωνική Ευρώπη είναι μια χίμαιρα» και η δημοκρατική συμμετοχή πρέπει να αποθαρρύνεται επειδή «είναι αντίθετη με τη κοινά αποδεκτή επιστημονική αντίληψη για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι προχωρημένες δημοκρατίες». Οι οικονομικές και επιστημονικές αλήθειες δεν είναι ανοιχτές σε συζήτηση και ψηφοφορία. Κάθε δημοκρατική συμμετοχή και κινητοποίηση είναι «ακριβή, αντιπαραγωγική και δίνει την εντύπωση ότι μπορεί να υπάρχουν περισσότερες από μία λύσεις» σε προβλήματα που έχουν αντικειμενικά σωστές απαντήσεις.
Αλλά η περιφρόνηση αυτή της δημοκρατίας είναι φανερή σ' όλες τις πλευρές της ελληνικής τραγωδίας. Οι επιθέσεις των «αγορών» κατά των ελληνικών ομολόγων το 2010 ήταν μια εκδίκηση για την κατάρρευση του 2008 αλλά και αναπόσπαστο κομμάτι του ύστερου καπιταλισμού. Η συσσώρευση κεφαλαίου δεν βασίζεται πια κυρίως στη δημιουργία υπεραξίας, αλλά στην άντληση προσόδων, με κύρια μορφή τον τόκο και το μίσθωμα σε ατομικό και κρατικό επίπεδο. Εδώ φαίνεται η πραγματική διάσταση του τέλους της πολιτικής και η ριζική επαναδιαπραγμάτευση του κοινωνικού δεσμού. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι απλώς ένα ολέθριο οικονομικό μοντέλο. Είναι μια παγκόσμια ιδεολογία που ωθεί τους ανθρώπους να κατανοούν τη ζωή τους και να σχετίζονται με τους άλλους ως καταναλωτές χωρίς όρια, ως μηχανές επιθυμίας. Ομως η συσσώρευση κεφαλαίου μέσω προσόδων απαιτεί εκφοβισμό καθώς δεν υπάρχει κάποιο «φυσικό» επίπεδο μισθώματος. Η πίεση των αγορών είναι ένας τρόπος να εξαναγκαστούν οι οφειλέτες είτε να αποδεχτούν την πιο ακραία μείωση των δημοσίων δαπανών είτε να χρεοκοπήσουν. Οφειλέτες προσέχετε, λένε στα κράτη, ή καταστρέφετε το κράτος πρόνοιας ή γίνεστε η επόμενη Ελλάδα. Χρειάζεται αφέλεια ή κακή πίστη βέβαια για να ισχυρίζονται ξαφνικά οι κυβερνώντες ότι πρόκειται για κάτι άνευ προηγουμένου. Οι κυβερνήσεις χρησιμοποίησαν τους ίδιους μηχανισμούς για να αντλήσουν δάνεια και πίεσαν τον κόσμο να αγοράσει μετοχές και να δεχτεί τον νεοφιλελεύθερο «λαϊκό καπιταλισμό». Είναι λοιπόν άκρως υποκριτικό να καταδικάζουν τώρα τους φυσικούς τους συμμάχους.
Η πολιτική του μνημονίου είναι κομμάτι της γενικότερης νεοφιλελεύθερης συνταγής. Οι κρίσεις υπερσυσσώρευσης λύνονται με την απομύζηση των αδύναμων και των φτωχών, επαναλαμβάνοντας τους μεγάλους εγκλεισμούς και αποκλεισμούς του πρώιμου καπιταλισμού. Το κράτος περιορίζει τη νομοθεσία που προστατεύει την εργασία και το περιβάλλον, μειώνοντας έτσι τους μισθούς και το κόστος παραγωγής - αυτή είναι η λεγόμενη ανταγωνιστικότητα. Στη συνέχεια μειώνει ή ιδιωτικοποιεί δημόσιες κατακτήσεις, όπως οι κρατικές συντάξεις, η εκπαίδευση, το κράτος πρόνοιας και η δημόσια υγεία. Τέλος, πουλάει κοψοχρονιά τις δημόσιες επιχειρήσεις. Οι πόροι αυτοί περνάνε στα χέρια του κεφαλαίου, που τους κάνει κερδοφόρους, αμβλύνοντας την κρίση υπερσυσσώρευσης. Αυτό ακριβώς συμβαίνει στην Ελλάδα. Η υπερσυσσώρευση του γερμανικού εμπορικού ισοζυγίου αναζητεί μια επικερδή διέξοδο στον μεσογειακό ήλιο. Οι ελίτ της Ευρώπης ετοιμάζονται για μια νέα αναδιανομή αγοράζοντας σε εξευτελιστικές τιμές τα ασημικά του ελληνικού λαού.
Αλλά ο λαός που οδήγησε τον Παπανδρέου σε παραίτηση μπορεί να ελπίζει σε μια «ελληνική άνοιξη». Η άμεση δημοκρατία του Συντάγματος έδειξε ένα νέο σχεδιασμό στον οποίο το πλήθος μπαίνει στο κέντρο της πολιτικής, μια ιδέα που έχει ωριμάσει παντού και ακολουθείται αυτή τη στιγμή στην Ουάσιγκτον και το Λονδίνο. Αν η δημοκρατία ξεκίνησε στην Αθήνα, η Ελλάδα μπορεί να δημιουργήσει τη σύγχρονη μορφή της που συνδυάζει το αντιπροσωπευτικό και αμεσοδημοκρατικό στοιχέιο. Θα είναι η μεγαλύτερη προσφορά μας στον κόσμο και η καλύτερη απάντηση στις πρόσφατες ταπεινώσεις και εξευτελισμούς.
Αλλά οι Κάνες έδειξαν και το κενό στην καρδιά της Ευρώπης. Οι ευρωπαϊκές ελίτ φοβούνται τα δημοψηφίσματα όπως ο διάβολος το λιβάνι. Στις λίγες περιπτώσεις που ζήτησαν τη λαϊκή αποδοχή, δέχτηκαν ηχηρά όχι. Οι Γάλλοι και οι Ολλανδοί απέρριψαν το ευρωσύνταγμα και αποτελείωσαν τις φιλοδοξίες για τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού κράτους βασισμένου σε νεοφιλελεύθερες αρχές. Η στάση των ελίτ απέναντι στη δημοκρατία δείχνει τον μεταμοντέρνο κυνισμό στα χειρότερά του. Ενσαρκώνει τη ρήση του Μπρεχτ ότι αν ο λαός δεν ψηφίζει την κυβέρνηση, η κυβέρνηση πρέπει να διαλύσει το λαό και να εκλέξει έναν καινούργιο ή να σταματήσει να τον συμβουλεύεται.
Το λεγόμενο «δημοκρατικό έλειμμα» της Ε.Ε. φαίνεται τώρα ως πλήρης έλλειψη δημοκρατίας. Ολες οι αρχές του δημοκρατικού συντάγματος, από το διαχωρισμό των εξουσιών ώς τη δημοκρατική λογοδοσία και τη διαφάνεια της εκτελεστικής εξουσίας, παραβιάζονται βιαίως από την Ε.Ε. Η Επιτροπή, διορισμένη από τις κυβερνήσεις, ασκεί την αποκλειστική εξουσία της νομοθετικής πρωτοβουλίας, σαν Κοινοβούλιο, αλλά επίσης εφαρμόζει το νόμο, όπως η εκτελεστική εξουσία. Οι αντιπρόσωποι των κυβερνήσεων και το συμβούλιο υπουργών νομοθετούν σε συνεργασία με τους διορισμένους από τις κυβερνήσεις επιτρόπους. Το Κοινοβούλιο συζητάει ατέρμονα, αλλά οι εξουσίες του είναι ελάχιστες, κάτι που γίνεται αντιληπτό από τους πολίτες, οι οποίοι έχουν γυρίσει την πλάτη τους στις ευρωεκλογές. Οι ευρωκράτες έχουν υιοθετήσει έναν τεράστιο όγκο νομοθεσίας που επιβάλλεται στα κράτη. Η ευρωπαϊκή έλλειψη δημοκρατικής λογοδοσίας είναι καλοδεχούμενη από τις εθνικές κυβερνήσεις, που μπορούν να συμφωνήσουν σε αντιλαϊκά μέτρα στις Βρυξέλλες χωρίς να βάζουν τους βουλευτές να ψηφίζουν στην Αθήνα.
Ολα αυτά είναι αποτελέσματα της περιθωριοποίησης της πολιτικής από την υποτιθέμενη «αντικειμενική» γνώση των οικονομολόγων, των μάνατζερ και των λογιστών. Οι πανεπιστημιακοί προπαγανδιστές της Ενωσης υποστηρίζουν ότι η λαϊκή συμμετοχή είναι μη επιθυμητή επειδή ο λαός είναι «αδαής, άσχετος και ιδεολογικά κατευθυνόμενος». Ο Αντριου Μόραβσικ, καθηγητής στο Πρίνστον, ισχυρίζεται ότι «η κοινωνική Ευρώπη είναι μια χίμαιρα» και η δημοκρατική συμμετοχή πρέπει να αποθαρρύνεται επειδή «είναι αντίθετη με τη κοινά αποδεκτή επιστημονική αντίληψη για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι προχωρημένες δημοκρατίες». Οι οικονομικές και επιστημονικές αλήθειες δεν είναι ανοιχτές σε συζήτηση και ψηφοφορία. Κάθε δημοκρατική συμμετοχή και κινητοποίηση είναι «ακριβή, αντιπαραγωγική και δίνει την εντύπωση ότι μπορεί να υπάρχουν περισσότερες από μία λύσεις» σε προβλήματα που έχουν αντικειμενικά σωστές απαντήσεις.
Αλλά η περιφρόνηση αυτή της δημοκρατίας είναι φανερή σ' όλες τις πλευρές της ελληνικής τραγωδίας. Οι επιθέσεις των «αγορών» κατά των ελληνικών ομολόγων το 2010 ήταν μια εκδίκηση για την κατάρρευση του 2008 αλλά και αναπόσπαστο κομμάτι του ύστερου καπιταλισμού. Η συσσώρευση κεφαλαίου δεν βασίζεται πια κυρίως στη δημιουργία υπεραξίας, αλλά στην άντληση προσόδων, με κύρια μορφή τον τόκο και το μίσθωμα σε ατομικό και κρατικό επίπεδο. Εδώ φαίνεται η πραγματική διάσταση του τέλους της πολιτικής και η ριζική επαναδιαπραγμάτευση του κοινωνικού δεσμού. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι απλώς ένα ολέθριο οικονομικό μοντέλο. Είναι μια παγκόσμια ιδεολογία που ωθεί τους ανθρώπους να κατανοούν τη ζωή τους και να σχετίζονται με τους άλλους ως καταναλωτές χωρίς όρια, ως μηχανές επιθυμίας. Ομως η συσσώρευση κεφαλαίου μέσω προσόδων απαιτεί εκφοβισμό καθώς δεν υπάρχει κάποιο «φυσικό» επίπεδο μισθώματος. Η πίεση των αγορών είναι ένας τρόπος να εξαναγκαστούν οι οφειλέτες είτε να αποδεχτούν την πιο ακραία μείωση των δημοσίων δαπανών είτε να χρεοκοπήσουν. Οφειλέτες προσέχετε, λένε στα κράτη, ή καταστρέφετε το κράτος πρόνοιας ή γίνεστε η επόμενη Ελλάδα. Χρειάζεται αφέλεια ή κακή πίστη βέβαια για να ισχυρίζονται ξαφνικά οι κυβερνώντες ότι πρόκειται για κάτι άνευ προηγουμένου. Οι κυβερνήσεις χρησιμοποίησαν τους ίδιους μηχανισμούς για να αντλήσουν δάνεια και πίεσαν τον κόσμο να αγοράσει μετοχές και να δεχτεί τον νεοφιλελεύθερο «λαϊκό καπιταλισμό». Είναι λοιπόν άκρως υποκριτικό να καταδικάζουν τώρα τους φυσικούς τους συμμάχους.
Η πολιτική του μνημονίου είναι κομμάτι της γενικότερης νεοφιλελεύθερης συνταγής. Οι κρίσεις υπερσυσσώρευσης λύνονται με την απομύζηση των αδύναμων και των φτωχών, επαναλαμβάνοντας τους μεγάλους εγκλεισμούς και αποκλεισμούς του πρώιμου καπιταλισμού. Το κράτος περιορίζει τη νομοθεσία που προστατεύει την εργασία και το περιβάλλον, μειώνοντας έτσι τους μισθούς και το κόστος παραγωγής - αυτή είναι η λεγόμενη ανταγωνιστικότητα. Στη συνέχεια μειώνει ή ιδιωτικοποιεί δημόσιες κατακτήσεις, όπως οι κρατικές συντάξεις, η εκπαίδευση, το κράτος πρόνοιας και η δημόσια υγεία. Τέλος, πουλάει κοψοχρονιά τις δημόσιες επιχειρήσεις. Οι πόροι αυτοί περνάνε στα χέρια του κεφαλαίου, που τους κάνει κερδοφόρους, αμβλύνοντας την κρίση υπερσυσσώρευσης. Αυτό ακριβώς συμβαίνει στην Ελλάδα. Η υπερσυσσώρευση του γερμανικού εμπορικού ισοζυγίου αναζητεί μια επικερδή διέξοδο στον μεσογειακό ήλιο. Οι ελίτ της Ευρώπης ετοιμάζονται για μια νέα αναδιανομή αγοράζοντας σε εξευτελιστικές τιμές τα ασημικά του ελληνικού λαού.
Αλλά ο λαός που οδήγησε τον Παπανδρέου σε παραίτηση μπορεί να ελπίζει σε μια «ελληνική άνοιξη». Η άμεση δημοκρατία του Συντάγματος έδειξε ένα νέο σχεδιασμό στον οποίο το πλήθος μπαίνει στο κέντρο της πολιτικής, μια ιδέα που έχει ωριμάσει παντού και ακολουθείται αυτή τη στιγμή στην Ουάσιγκτον και το Λονδίνο. Αν η δημοκρατία ξεκίνησε στην Αθήνα, η Ελλάδα μπορεί να δημιουργήσει τη σύγχρονη μορφή της που συνδυάζει το αντιπροσωπευτικό και αμεσοδημοκρατικό στοιχέιο. Θα είναι η μεγαλύτερη προσφορά μας στον κόσμο και η καλύτερη απάντηση στις πρόσφατες ταπεινώσεις και εξευτελισμούς.
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου