ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΝΑΓΟΥ - ΠΕΡΙ ΕΛΕΥΣΙΝΙΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ

Ερωτάτε διά την σημασίαν της Θερινής  Τροπής….

ΜΙΑ ΠΟΛΥΤΙΜΟΣ ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ

Ενα κείμενον που μας ενημερώνει και επί της εννοίας των Τροπών. Τούτο είναι υψίστης σπουδαιότητος και χρήζει προσεκτικής μελέτης.

ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΝΑΓΟΥ

ΠΕΡΙ ΕΛΕΥΣΙΝΙΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ

Κατά την γνώμην μου τα Ελευσίνια μυστήρια εμελέτων την ανθρωπίνην ψυχήν και προ παντός ηρεύνων την πέραν του ανθρωπίνου βίου τύχην αυτής.
Τα μυστήρια ταύτα ήσαν προαγωγικά και έβαινον εκ της σπουδής των φαινομένων τής Φύσεως προς την σπουδήν των φαινομένων της ανθρωπίνης ψυχής και των ενεργειών της πέραν της ανθρωπίνης υποστάσεως.
Κατά μίαν των εκδοχών της μυήσεως, η θεά Δημήτηρ ήτο η προσωποποίησις της μητρός Γης η δε κόρη της η των σπερμάτων αυτής. Το τοιούτον οσονδήποτε και αν έχει απλήν την εμφάνισιν είναι σπουδαιότατον, εάν ληφθεί υπ’ όψιν ότι τα πάντα εν τη Φύσει τελούνται κατ’ αναλογίαν και εάν επομένως εκληφθεί η ανωτέρω ερμηνεία εις αναλογίαν των νόμων της Φύσεως εις τας περαιτέρω του Φυσικού κόσμου αναλογίας και ενεργείας αυτών, εlναι μια βάσις από της οποίας εξορμωμένη η σκέψις δύναται προχωρούσα να λύσει σπουδαιάτατα προβλήματα της ανθρωπίνης φύσεως, αφού τα πάντα εν τη λειτουργία των εξαρτώνται εκ των αυτών νόμων της ουσίας των κόσμων.
Η τελετή της μυήσεως εγίνετο μετά προηγούμενον εξαγνισμόν άμα τη πάροδω της φθινοπωρινής Ισημερίας.
Ο χρόνος προς παραδοχήν των μυουμένων μας αποκαλύπτει πολλά της δοξασίας των αρχαίων μυστών περί της σημασίας την οποίαν έχουν αι Ισημερίαι και αι Τροπαί του Ηλίου.
Ποίας έχει άραγε αναλογίας προς τας τέσσαρας εποχάς του έτους έχει το ανθρώπινον πνεύμα εν τη ανώδω του προς τούς Φωτεινούς κόσμους; Τα φαινόμενα αυτά απετέλουν την σπουδήν του εισελθόντος μύστου εις τον οποίον απεκαλύπτετο, ως εγώ πιστεύω, ότι η μήτηρ Γη αναπαρίσταται δια της ψυχής του καώ ότι το έργον αυτής είναι να δεχθεί εις τους κόλπους της τα σπέρματα των ιδεών των μυστηρίων, να τα γονιμοποιήσει και τα εκδηλώσει, ως πράττει τούτο η μήτηρ Γη η δεχομένη εις τους κόλπους αυτής τα σπέρματα των καρπών.
Τα σπέρματα των ιδεών πρέπει να εκδηλώσει ο μύστης και να ωθήσει την βλάστησιν τούτην εις μεταμόρφωσιν αυτής, ώστε να εμφανιστούν τα χρώματα και τα μύρα τα οποία θα ερμηνεύουν την αρμονίαν των συναισθημάτων του προς τας ιδέας του, οφείλων να δημιουργήσει εν τέλει τούς καρπούς των ιδεών, όταν θα περιβληθεί με τον ιερόν τίτλον του τελείου μύστου.
Εκείθεν των σημείων τούτων, τα Ελευσίνια Μυστήρια ανεφέροντο εις τα θειότερα εκείνα τα οποία ο ανθρώπινος νους έχει να ερευνήσει.
Ανελύετο η εσωτερική έννοια του Δράματος.
Κατά την έννοιαν τoυ Δράματος η Περσεφόνη είναι θυγάτηρ της εν Ολύμπω διαμενούσης Θεάς Δήμητρος και του Θεού Διός. Το τοιούτον πόσα δεν μας αποκαλύπτει!
Ο Θεός Ζευς είναι ο πατήρ θεών και ανθρώπων και κυρίως του Θείου Πυρός του οποίου αι ενέργεια διοργάνωσαν όχι μόνον το ανθρώπινο ον, άλλα και τας πέραν αυτού ζώσας πνευματικάς υπάρξεις.
Διά τους αγνοούντας δύναται η Περσεφόνη να περιορίζεται εις την έννοια των καρπών της Γης. Oι ευνοούντες όμως την Ελληνικήν παράδοσιν προχωρούν εις την σύλληψιν της πραγματικής αληθείας την οποίαν διά της μυήσεως απεκάλυπτον οι Μύσται της Ελευσίνος.
Κατά την Ελληνικήν παράδοσιν, οι Θεοί είναι προϊόν εξελίξεως του ανθρωπίνου πνεύματος. Τούτο μας άγει εις την έννοια ότι ούτοι δεν είναι τα σύμβολα των μεγάλων εικόνων της Φύσεως, αλλά οι κύριοι των νόμων και δυνάμεων αυτής και προ παντός της πνευματικής φύσεως.
Το τοιούτον διαπιστούται εκ του ότι και αυτός ο άνθρωπος με την περιορισμένη εκ της οργανικής του φύσεως διάνοιαν, καθίσταται κύριος και ρυθμιστής φυσικών δυνάμεων και επομένως κυρίαρχος αυτών.
Η Περσεφόνη ως κόρη του Θεού Διός και της Θεάς Δήμητρος, δεν ήτο δυνατόν παρά να αναφέρεται εις ζώσαν πνευματική ύπαρξη, εξελιχθείσα εκ του ανθρωπίνου κόσμου εις τους Θείους τοιούτους κόσμους και περιβληθείσαν με τας δυνάμεις του Διός, δι’ ο κόρη αυτού εγένετο.
Μένουσα η Περσεφόνη πλησίον της μητρός της διεποίκιλλεν δι’ έλεφαντίνης βελόνης εις τον πέπλον της την ιστορία των κόσμων και των Θεών.
Δια των εννοιών τούτων του δράματος παρίσταται ως κατέχουσα πασάν γνώσιν. Εις την κατάστασιν ταύτην ευρισκομένη ομιλεί περί του Έρωτος λέγουσα τα έξης.
«Επί του κυανού και πολυπτύχου πέπλου μου διαποικίλλω τας αναριθμήτους μορφάς των όντων και παντός πράγματος. Αποπεράτωσα την ιστορία των Θεών. Διεποίκιλλα το τρομερόν εκατοντακέφαλον και χιλιόχειρον χάος. Εκ τούτου προσήλθαν τα όντα. Αλλά τις ο παραγγέλων ταύτα; Ο Πατήρ των Θεών μου το είπε. Τα παρήγαγε ο Έρως».
Και αλλαχού. «Ο Έρως παρεδρεύει επί πτερωτού οχήματος κατά τους εξελιγμούς των αθανάτων εις την μίξιν των πρωτίστων ουσιών. Αυτός άγει τους θαρραλέους άνδρας, τους ήρωας, εκ του βυθού του Χάους εις τας κορυφάς του αιθέρος, γιγνώσκει τα πάντα, διέρχεται ως το αρχικό Πυρ δι’ όλων των κόσμων, κρατεί τας κλείδας του Ουρανού και της Γης».
Η εκ μέρους της Θείας κόρης διατύπωσις των τόσων Θαυμασίων εννοιών περί Έρωτος, προάγει κάθε ειλικρινή μύστην εις νέας αντιλήψεις και γεννά σκέψεις προωρισμένας διά θριάμβους. Αποκαλύπτει, ότι η Σοφία είναι εκδήλωσις των μυστηρίων, διότι εις τα μυστήρια ο άνθρωπος γυμνάζεται και γίνεται ελεύθερος να έρευνά και την Φύσιν και τα προϊόντα αυτής ελευθέρως.
Το πρόσωπον του Έρωτος διεδήλου η Θεία κόρη ότι το ηγνόει. Τούτο ήτο πολύ φυσικόν, διότι ο Έρως δεν είναι πρόσωπον, αλλά νόμος διέπων τας σχέσεις των όντων προς τούς άλλους νόμους της Φύσεως.
Είναι η φυσική της ουσίας των κόσμων δύναμις εις την ύπαρξη της οποίας οφείλουν πάντα τα οργανικά όντα το είναι των.
Εν τη εξελίξει του δράματος αφίνετο να νοηθεί ότι η Κόρη παρασύρεται υπό του Έρωτος αποπλανωμένη και έρχεται ως εκ τούτου εις μίξιν προς τας ουσίας του Άδου εκ της οποίας μίξεως γίνεται σύζυγος του Αϊδωνέως. Το μέρος αυτό είναι το σπουδαιότερων και το δυνάμενον με την κατανόησιν αυτού να δώσει προς τον μύστην την αρχήν της λύσεως του μεγάλου προβλήματος της ανά τους κόσμους τύχης της ανθρώπινης Ψυχής. Η Θεία Κόρη εμίγει με τας ουσίας του Άδου. Αλλά τι είναι Άδης;
Πάσα ουσία των κόσμων η οποία δεν εξεδήλωσε εξ εαυτής Φως και δεν έγινε ως εκ τούτου αυτόφωτος, είναι Άδης. Πάσα Ψυχή η οποία δεν φέρει (διότι δεν εξεδηλώθη εξ εαυτής) Φως, δέν δύναται παρά νά έλθει εκεί, μετά τον Θάνατον τού φυσικού της οργανισμού, όπου υπάρχει η αναλογία αυτής.
Μη έχουσα εξ εαυτής Φως εις Άδην θα έλθει. Δύο είναι αι χώραι εις τας δποίας οϊκούναϊ ψυχαί. `Ο Όλυμπος και ο Άδης. Aι χώραι του Φωτός και αι χώραι του σκότους. Η Περσεφδνη ευρισκομένη εις την χώραν του Φωτός διαδηλοί την αυτόφωτον Ψυχήν. Ως αυτόφωτος ψυχή, ως αγνή Παρθένος έχει ως μνηστήρα τον Διόνυσον. Δια να υπάρξει ως αυτόφωτος ψυχή εγένετο τοιαύτη+, ως τοιαύτη δε έμαθε εκ του πατρός της Διός το έργον του Έρωτος. Η τοιαύτη γνώσις της υπέμνησε το έργον το οποίον έχει να πληρώσει προς την αδελφήν της ψυχήν την ευρισκομένη εν τω σκότει. Ο Έρως την ωδήγησε εις τηv πλήρωσιν τού καθήκοντος. Το καθήκον της υπηγόρευσε την κάθοδον της εις τον Άδην. Η Περσεφόνη δεν έπεσε, άλλα κατήλθε εκουσίως έχουσα υπ` όψιν της, ότι η εκ νέου άνοδος της εξασφαλίζεται δια της λειτουργίας του ιδίου νόμου του Έρωτος.
Ο ισχυρισμός ότι η ψυχή της Φύσεως υπήρξε προ της δημιουργίας του κόσμου και ότι κατείχε πλήρη την γνώσιν, δύναται να διασκεδάσει μόνον αδυναμίας. Η ερμηνεία, ότι η Περσεφόνη είναι η προϋπάρξασα τελεία ψυχή και ότι έπεσε προς τον Άδην συνεπεία των προς τον Έρωτα τάσεων αυτής, είναι ερμηνεία εξαχθείσα από βέβηλον σκέψιν, από μη μεμυημένους εις τας αληθείας της Φύσεως ανθρώπους.
Πάντες οι γράψαντες περί Ελευσίνιων, καθ’ υπόθεσιν πάντοτε διισχυρίσθησαν ότι η Περοεφόνη είναι το σύμβολον της εκπεσούσης εκ του Φωτός εις το σκότος ψυχής και η εν τω Άδη παραμονή της ο εξιλασμός αυτής.
Τα πάντα βαίνουν εκ του ατελούς εις το τέλειον, εκ του χάους προς την τάξιν, εκ του σκότους προς το Φως, εκ δυσμών προς ανατολάς.
Η Περσεφόνη δεν έπαθε πτώσιν. Η Περσεφόνη είναι η φωτεινή ψυχή η οποία κατήλθε προς πλήρωοιν του νόμου της αλληλεγγύης, προς πλήρωσιν των υποχρεώσεων τας οποίας έχει η φωτεινή ψυχή προς τας εν τω σκότει ευρισκόμενος τοιαύτας, προς τους εν δοκιμασία ευρισκομένους ομοίους μας.
Η κάθοδος του Προμηθέως προς μετάδοσιν του φωτός προς τους ανθρώπους, αι σχέσεις του Θείου Διός προς την σύζυγον του Δευκαλίωνος, αι πάντοτε δια του νόμου του Ερωτος προς τας Νύμφας μεταμορφώσεις αυτού, η μεταξύ του ανθρωπίνου γένους κάθοδος του Θεού Απόλλωνος και αι υπό αυτού εξυπηρέτησις των αναγκών του, δεν μαρτυρούν υπέρ του έργου της Περσεφόνης ότι διέπεται υπό του αυτού νόμου της προστασίας και βοηθείας της παρεχομένης προς τας αδυνάτους ψυχάς; Ο αυτός νόμος δι’ όλας τας διασωθείσας αλληγορικής εικόνας της   Ελληνικής παραδόσεως.
Την προς τας ουσίας του Άδου μίξιν της Περσεφόνης διαπιστώνει ο Θεός Απόλλων. Μήπως και η διαπίστωσις αύτη δεν αποκαλύπτει εις τους ανθρώπους τι συνέχει τον Άδην προς τον Όλυμπον;
Την κάθοδον της Περσεφόνης επακολουθεί η κάθοδος του μνηστήρος της Διονύσου, ο οποίος και τίθεται εις διάθεσιν αυτής. Την Θείαν Κόρην παρακολουθεί η Μήτηρ αυτής Δήμητρα και αποκαλύπτει εις τους ανθρώπους την καλλιέργειαν του σίτου. Ο Διόνυσος αποκαλύπτει τον Θείον χυμόν της σταφυλής.
 Ό σίτος   και ο οίνος  Υπήρξαν  τα   κατ    εξοχήν  σύμβολα  των μυστηρίων και αυτών των Χριστιανικών. Υπό τα σύμβολα ταύτα κρύπτονται αι μεγαλύτεροι έννοιαι αι έχουσαι σχέσιν προς τον πνευματικόν κόσμον εκ του οποίου ήλθεν η Θεά Δήμητρα και ό Διόνυσος. Εν τη εξελίξει των μυστηρίων απέδιδον σπουδαιότη­τα εις τας σχέσεις Περσεφόνης και Διονύσου.
Προφανώς πρόκειται περί πνευματικών νόμων τους οποίους ό μυούμενος έπρεπε να μάθει. Ό Διόνυσος αποκαθίσταται εις τας ερωτικός του σχέσεις με την Περσεφόνην και διά των σχέσεων του τούτων καθίσταται ό ελευθερωτής αυτής λαμβάνων το όνομα Διόνυσος Ελευθερεύς.
Ο Ίακχος εξελίσσεται εις Ελευθερέα Διόνυσον. Τούτο υπαγορεύει να γίνει σύζυγος της Περσεφόνης να ελευθερώσει αυτήν εκ της μίξεως αυτής προς τας ουσίας του Άδου και να την φέρει και την αποκαταστήσει μεγαλοπρεπώς εις τον Όλυμπο. Εις αυτά υπάρχει η μεγάλη έννοια της αποθεώσεως της ανθρωπινής ψυχής και της οριστικής εγκαταλείψεως υπ’ αυτής των χωρών του Άδου. Η αντίληψις περί Διονύσου του όποιου το έργον είναι να μεταφέρει τας ψυχάς από τας δοκιμασίας εις την χαράν και ευτυχίαν, εξέπεσεν δυστυχώς εις την εκτίμησιν του ανθρωπίνου γένους και εξελήφθη ως το σύμβολον της οινοπο­σίας και της εξ αυτής αναισθησίας.
Τα μυστήρια της Ελευσίνος υπήρξαν τα θεμέλια του διαφωτισμού της ανθρωπινής ψυχής, τα υποδείξαντα εις αυτήν την οδόν προς το Φως της σωτηρίας.
Η εικών της παλαιούσης προς το σκότος ψυχής διετυπώθη πλήρως, όπως και τα μέσα δι’ ων θα δυνηθεί εξ αυτών να εξέλθει νικήτρια. Ιδού διατί οι μυηθέντες εις τα μυστήρια ωμολόγησαν, ότι ο μυηθείς εν  Ελευσίνι άνθρωπος θα απολαύσει μετά θάνατον ευδαιμονίας…. Εάν των μορφών και των όντων μήτηρ είναι η Γη, διότι διαθέτει προς οργάνωσιν αυτών την ουσίαν της, πατήρ τούτων είναι ο Ήλιος, διότι άνευ του Φωτός αυτού ουδέν θα αδύνατο να οργανωθεί ουδέν θα αδύνατο να ζήσει. Άνευ του Φωτός του Ηλίου ο ανθρώπινος οργανισμός δεν θα υπήρχε και η ανθρωπινή ψυχή δεν θα είχεν μέσον εκδηλώσεως των ενεργειών αυτής.
Ο Ήλιος είναι ό πατήρ του ανθρωπίνου οργανισμού και ό συντηρητής αυτού διό τού Φωτός του και ως εκ τούτου το ανθρώπινων γένος οφείλει να γνωρίζει να απευθύνει προς αυτόν ειλικρινή χαιρετισμόν.
Όθεν ημείς, ας απευθύνωμεν προς αυτόν χαιρετισμόν, προς τον φωτοδότην του κόσμου, προς τον διαλύοντα όλα τα σκότη, προς τον φέροντα προς την ψυχήν τού ανθρώπου την γλυκύτητα και την χαράν της ζωής.
Ομιλία γενομένη υπό του Σπ. Κ. Νάγου εις Ελευσίνα το έτος 1923