ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΙΣ:ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΓΧΥΣΙΣ

ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΙΣ ΠΑΝΤΑ ΕΠΙΚΑΙΡΗ  ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ

Ο ιδεολογικός άτλας των Ελλήνων: Οι πολιτικές αξίες του εκλογικού σώματος και η ιδεολογική κρίση σήμερα στην Ελλάδα

Κυριακή, 29 Νοεμβρίου 2009

Ανάλυση του

ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΥΡΗ

Στην πολύπλευρη κρίση που χαρακτηρίζει σήμερα την ελληνική κοινωνία, η ιδεολογική διάσταση είναι σίγουρα σημαντική. 

Η περίοδος που διανύουμε, αναδεικνύεται σε περίοδο μεγάλης ιδεολογικής σύγχυσης και το κενό ιδεολογικής ηγεμονίας γίνεται ορατό δια γυμνού οφθαλμού. 

Οι ιδεολογικοί άξονες, πάνω στους οποίους συγκροτήθηκε το μεταπολιτευτικό κομματικό σύστημα, κατά τις δεκαετίες του ‘80 και του ‘90, έχουν ανατραπεί. Η παγιωμένη, ιστορικά, κλίμακα πολιτικών αξιών έχει πάψει να ισχύει. Η συντηρητική μετατόπιση του εκλογικού σώματος (και του κομματικού συστήματος) και η σύγκλιση προς το «κέντρο» είχε σημειωθεί ήδη κατά τη δεκαετία 1985-1995. Οι τάσεις «αποπολιτικοποίησης/ αποϊδεολογικοποίησης» των κομμάτων και των εκλογέων, που αποτελούσαν διεθνώς τον κανόνα, έχουν παγιωθεί την τελευταία δεκαετία, με τη γνώριμη χρονική υστέρηση, και στην Ελλάδα. Η κρίση που χαρακτηρίζει το ελληνικό εκλογικό σώμα δεν είναι βέβαια καινούργια. Η απομάκρυνση της κοινωνίας από την πολιτική έχει αρχίσει εδώ και καιρό, ενώ έχει αρχίσει πλέον και η έξοδος από την εκλογική διαδικασία. Εκείνο, όμως, που είναι καινούργιο είναι η επιτάχυνση αυτής της διαδικασίας. Σε μια εντελώς μεταβατική εποχή ραγδαίων αλλαγών και κυοφορούμενων ανακατατάξεων, η κρίση της πολιτικής και της διακυβέρνησης συνοδεύονται και από ένα βαθύτατο ιδεολογικό κενό.

Οι πολιτικές αξίες που κυριαρχούν

Σήμερα, το κοινωνικά κυρίαρχο αξιακό νεφέλωμα συγκροτείται από το τετράπτυχο: Οικολογία - Ιδιωτικός Τομέας - Μεταρρυθμίσεις - Σοσιαλισμός (διάγραμμα 1). Ο «μέσος ιδεολογικός όρος» του εκλογικού σώματος θα μπορούσε να περιγραφεί σχηματικά ως «μετριοπαθής (μεταρρυθμιστική) σοσιαλδημοκρατία, με αγορά και οικολογικές ευαισθησίες». Το ίδιο συμπέρασμα προκύπτει και με βάση την αυτοτοποθέτηση των ερωτώμενων σε ιδεολογικό-πολιτικό ρεύμα: το ιδεολογικό ισοδύναμο «σοσιαλιστές/σοσιαλδημοκράτες» αντιστοιχεί στη σημερινή ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία (διάγραμμα 2). Το εν λόγω ρεύμα παραμένει σήμερα στην Ελλάδα πλειοψηφικό.

Μόνο η Οικολογία διαθέτει καθολική κοινωνική νομιμοποίηση. Αποτελεί την υπέρτατη πολιτική αξία και βρίσκεται στον αντίποδα όλων των παραδοσιακών αξιών, που συγκροτούν το φάσμα του άξονα Αριστερά/Δεξιά, αλλά και του διάδοχου δίπολου της δεκαετίας του ‘90 (Νεοφιλελευθερισμός/Σοσιαλδημοκρατία). Δεν μεταφράζεται, ωστόσο, αυτομάτως και σε συγκροτημένο μαζικό ιδεολογικό ρεύμα (διάγραμμα 2). Το γεγονός ότι μόλις 1% του εκλογικού σώματος αυτοαναγνωρίζεται ιδεολογικά στο οικολογικό ρεύμα δεν είναι άσχετο με τις χαμηλές εκλογικές επιδόσεις των οικολογικών σχημάτων στις πρόσφατες Ευρωεκλογές και Βουλευτικές εκλογές. Αν και η Οικολογία έχει μετατραπεί σε πηγή νομιμοποίησης της οποιασδήποτε ασκούμενης πολιτικής (κρατικής ή ιδιωτικής), εντούτοις, δεν ταυτίζεται (τουλάχιστον ακόμη) με την «αγορά» (που μετράται εμπειρικά με τη γνώμη για τον ιδιωτικό τομέα).

Αντίστοιχα με την Οικολογία, έτσι και οι Μεταρρυθμίσεις είναι πολιτική έννοια πλήρως αποφορτισμένη, καθολικής και υπερκομματικής αποδοχής, που δεν προσδιορίζει κανένα συγκεκριμένο πολιτικό, ή παραταξιακό εγχείρημα (όπως παλαιότερα, ο εκσυγχρονισμός και η αλλαγή), αλλά μπορεί ταυτόχρονα να συναρθρωθεί με όλα (διάγραμμα 8). Το ίδιο ισχύει και με τις διάχυτες κοινωνικές πεποιθήσεις για την κοινωνική αλλαγή (διαγράμματα 9 & 10).

Η έννοια του Κέντρου παραμένει η πλέον αναβαθμισμένη μεταξύ των παραδοσιακών πολιτικών αξιών του άξονα Αριστερά/Δεξιά, ενώ ως πολιτική αξία διαθέτει και μια διευρυμένη αποδοχή. Είναι αποτέλεσμα της (ομαλής) πολιτικής και ιδεολογικής λειτουργίας του ελληνικού δικομματικού συστήματος και της τακτικής εναλλαγής στην εξουσία που έχει εδραιωθεί. (Περίπου το 1/3 του μεταπολιτευτικού εκλογικού σώματος έχει ψηφίσει και τα δύο κόμματα της διακυβέρνησης). Η σημασία, δηλαδή, που έχει αποκτήσει η συγκεκριμένη έννοια δεν σχετίζεται καθόλου με τα χαρακτηριστικά που ανέδειξε ιστορικά το κεντρώο φαινόμενο στην Ελλάδα (εναλλακτική λύση διακυβέρνησης απέναντι στην συντηρητική παράταξη και πολιτική εκπροσώπηση της ηττημένης αριστεράς). Δεν παραπέμπει στην προδικτατορική, ούτε στην πρώιμη μεταπολιτευτική πολιτική σκηνή. Εκφράζει, απλώς, την τάση αποφόρτισης από τις παραδοσιακές ταυτίσεις, την απόρριψη των «άκρων» και την υιοθέτηση της «ενδιάμεσης», «μη-πολωτικής», αλλά και «απολίτικης» λύσης.

Η διαχωριστική γραμμή ιδιωτικού / δημόσιου Τομέα

Η επικρατούσα σήμερα ιδεολογική αναστάτωση και σύγχυση αποκαλύπτεται σε όλη της την έκταση, όταν διερευνηθούν οι στάσεις της ελληνικής κοινής γνώμης, απέναντι στο κράτος και τη σχέση ιδιωτικού/δημόσιου χώρου (Δημόσιος/Ιδιωτικός Τομέας, Ιδιωτικοποιήσεις/ Αποκρατικοποιήσεις - διάγραμμα 1). Στη δεκαετία του ‘90 εδραιώθηκε η ιδεολογική απαξίωση του Δημόσιου Τομέα, και αντίστροφα προωθήθηκε από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές η ιδεολογική αναβάθμιση του Ιδιωτικού Τομέα (της αγοράς). Αυτός ο ιδεολογικός συσχετισμός, εντούτοις, λόγω της υφιστάμενης οικονομικής κρίσης τείνει σήμερα να αντιρροπηθεί. Αφενός, λόγω της επανάκαμψης του κράτους και της ενίσχυσης του οικονομικού του ρόλου και αφετέρου λόγω της κοινωνικής ανασφάλειας, που οδηγεί τις περισσότερο ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, όπως οι νέοι και οι ηλικιωμένοι να προσβλέπουν περισσότερο σε αυτό (διάγραμμα 6).

Δεξιά και Αριστερά

Οι λέξεις Δεξιά/Αριστερά, στη συνείδηση των ψηφοφόρων, είναι σήμερα ελάχιστα νομιμοποιημένες. Η ιδεολογική απαξίωση των εννοιών «Δεξιά» και «Αριστερά» δεν σημαίνει ότι αυτές δεν παραμένουν ακόμη χρηστικές, ως στοιχεία των κομματικών διαιρέσεων. Και χωρίς το ιστορικό αξιακό τους υπόβαθρο, η Δεξιά και η Αριστερά παραμένουν ισχυρές κοινωνικές ταυτότητες (κοινωνικής ένταξης). Αν όχι για το σύνολο του εκλογικού σώματος, τουλάχιστον για τις περισσότερο ηλικιωμένες ομάδες του (άνω των 55 ετών - διάγραμμα 5). Η έννοια της Δεξιάς έχει καταστεί σήμερα η ολιγότερο αποδεκτή, από το κοινωνικό σώμα, πολιτική αξία. Είναι δε περισσότερο φορτισμένη αρνητικά, από ό,τι η έννοια της Αριστεράς. Σε αυτήν την ιδεολογική της απαξίωση έχει συμβάλλει, οπωσδήποτε, η ανοικτή αποτυχία και κατάρρευση της Διακυβέρνησης της ΝΔ, από το 2008, αλλά και ο τρόπος αποχώρησης του Κ.Καραμανλή. Είναι εντυπωσιακό, ότι μεταξύ των νεότερων ηλικιακών τμημάτων του εκλογικού σώματος (18-34 ετών), μόλις το 15%, δηλαδή μόλις ο 1 στους 7 πολίτες αποδέχεται θετικά τη λέξη. Στη δεκαετία του ‘90, η έννοια της Δεξιάς ήταν συνδεδεμένη στενά με την έννοια του Νεοφιλελευθερισμού. Σήμερα, μετά την ιδεολογική και πολιτική χρεωκοπία του τελευταίου, που τον οδήγησε σε κοινωνική απονομιμοποίηση, μεγαλύτερη από την αντίστοιχη του Σοσιαλισμού (διάγραμμα 7), η έννοια της Δεξιάς έχει αποσυνδεθεί πλέον και από αυτόν, παραμένοντας ουσιαστικά χωρίς περιεχόμενο.

Κοινωνικός συντηρητισμός

Η ιδεολογική προτεραιότητα της Αριστεράς, που προκύπτει με βάση την κοινωνική κατάταξη των πολιτικών αξιών και την αυτοτοποθέτηση των πολιτών σε ιδεολογικό ρεύμα, δεν συνοδεύεται και από αντίστοιχη ιδεολογική κυριαρχία της στο κοινωνικό πεδίο. Είναι γνωστό ότι η Αριστερά στην Ελλάδα συγκροτήθηκε, ιστορικά, πρωτίστως πολιτικά και όχι κοινωνικά. Για τούτο, δεν αποτελεί αντίφαση το γεγονός ότι η σχετική ιδεολογική κυριαρχία της μπορεί να συνυπάρχει με έναν διάχυτο κοινωνικό συντηρητισμό.

Σε μια σειρά από μεταρρυθμίσεις και θεσμικά μέτρα, που βρίσκονται σήμερα στην ημερήσια διάταξη (διάγραμμα 9) , η ελληνική κοινή γνώμη μπορεί να εξακολουθεί να διαιρείται παραταξιακά -κατ’ ουσίαν κομματικά- (διάγραμμα 10) , αλλά ιδεολογικά συγκλίνει σε έναν συντηρητικό μέσο όρο. Με βάση τον αθροιστικό δείκτη στάσεων απέναντι σε επτά προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις και μέτρα πολιτικής (χωρισμός Εκκλησίας/κράτους, κατάργηση της μονιμότητας των δημόσιων υπαλλήλων, αποποινικοποίηση των μαλακών ναρκωτικών, κατάργηση της υποχρεωτικής θητείας, κατάργηση της διδασκαλίας των θρησκευτικών, επαναφορά της αναγραφής του θρησκεύματος στις ταυτότητες και απαγόρευση των εκτρώσεων), σχεδόν 6 στους 10 Ελληνες πολίτες (57%) θεωρούνται «συντηρητικοί» και μόνον 4 στους 10 (43%) υιοθετούν στην πραγματικότητα «προοδευτικές» θέσεις (διάγραμμα 11).

Τα διαγράμματα του άρθρου: