Paul Krugman
Η παγίδα του ευρώ
Oχι και τόσο παλαιά οι ευρωπαίοι οικονομολόγοι κορόιδευαν τους αμερικανούς συναδέλφους τους επειδή αμφισβητούσαν τη σκοπιμότητα της πορείας της Ευρώπης προς τη νομισματική ένωση. «Γενικά» ανέφερε άρθρο που δημοσιεύτηκε μόλις τον περασμένο Ιανουάριο «το ευρώ τα έχει πάει μέχρι στιγμής πολύ καλύτερα απ΄ όσο είχαν προβλέψει πολλοί αμερικανοί οικονομολόγοι». Ουπς. Το άρθρο συνόψιζε τις απόψεις των ευρωσκεπτικιστών ως εξής:
Για να καταλάβετε το ευρωμπάχαλο πρέπει να δείτε πέρα από τους τίτλους. Σήμερα όλοι επικεντρώνονται στο δημόσιο χρέος το οποίο κάνει την όλη υπόθεση να μοιάζει σαν να ήταν μια απλή ιστορία κυβερνήσεων που δεν μπορούσαν να ελέγξουν τις δαπάνες τους. Αυτό όμως ισχύει μόνο εν μέρει για την Ελλάδα, λιγότερο ακόμη για την Πορτογαλία και καθόλου για την Ισπανία.
Είναι γεγονός ότι πριν από τρία χρόνια καμία από τις χώρες που είναι σήμερα βυθισμένες στην κρίση ή οδεύουν προς αυτήν δεν φαινόταν να έχει σοβαρό δημοσιονομικό πρόβλημα. Ακόμη και το έλλειμμα του προϋπολογισμού του 2007 της Ελλάδας δεν ήταν υψηλότερο, ως ποσοστό του ΑΕΠ, από τα ελλείμματα που εμφάνιζαν οι ΗΠΑ στα μέσα της δεκαετίας του ΄80- η Ισπανία μάλιστα είχε πλεόνασμα. Και όλες αυτές οι χώρες προσείλκυαν πολλά ξένα κεφάλαια, κυρίως επειδή οι αγορές πίστευαν ότι η συμμετοχή στην ευρωζώνη καθιστούσε ασφαλείς επενδύσεις τα ελληνικά, τα πορτογαλικά και τα ισπανικά ομόλογα.
Υστερα ήρθε η παγκόσμια οικονομική κρίση. Η ροή κεφαλαίων σταμάτησε, τα έσοδα έκαναν βουτιά και τα ελλείμματα εκτοξεύθηκαν στα ύψη, ενώ η συμμετοχή στο ευρώ, η οποία είχε ενθαρρύνει τις αγορές να αγαπήσουν τις χώρες που βρίσκονται σε κρίση κόντρα στην ορθή σκέψη, μετατράπηκε σε παγίδα.
Ποια η φύση της παγίδας; Στα χρόνια του εύκολου χρήματος οι μισθοί και οι τιμές των χωρών σε κρίση αυξάνονταν με πολύ γρηγορότερους ρυθμούς απ΄ ό,τι στην υπόλοιπη Ευρώπη. Τώρα που τα χρήματα δεν ρέουν πια, οι χώρες αυτές πρέπει να συμμαζέψουν τα κόστη. Αυτό όμως είναι πολύ δυσκολότερο να γίνει σήμερα απ΄ όσο ήταν όταν κάθε ευρωπαϊκή χώρα είχε το δικό της νόμισμα. Τότε τα κόστη μπορούσαν να συμμαζευτούν προσαρμόζοντας τις συναλλαγματικές ισοτιμίες- π.χ., η Ελλάδα μπορούσε να μειώσει τους μισθούς της σε σχέση με τους γερμανικούς μισθούς απλώς μειώνοντας την αξία της δραχμής σε σχέση με το γερμανικό μάρκο. Τώρα που η Ελλάδα και η Γερμανία μοιράζονται το ίδιο νόμισμα, όμως, ο μοναδικός τρόπος για να μειωθούν τα ελληνικά κόστη είναι μέσω ενός συνδυασμού γερμανικού πληθωρισμού και ελληνικού αποπληθωρισμού. Και επειδή η Γερμανία δεν πρόκειται να δεχθεί τον πληθωρισμό, μένει ο αποπληθωρισμός. Το πρόβλημα είναι ότι ο αποπληθωρισμός- μείωση μισθών και τιμών - αποτελεί μια πολύ επίπονη διαδικασία. Περιλαμβάνει πάντα παρατεταμένη ύφεση με υψηλή ανεργία. Επίσης επιδεινώνει το πρόβλημα του χρέους, τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού, επειδή τα εισοδήματα μειώνονται ενώ το βάρος του χρέους όχι.
Εξ ου η κρίση. Τα δημοσιονομικά προβλήματα της Ελλάδας θα ήταν σοβαρά αλλά μάλλον αντιμετωπίσιμα αν οι προοπτικές της ελληνικής οικονομίας για τα επόμενα χρόνια ήταν μετρίως ευνοϊκές. Αλλά δεν είναι. Την προπερασμένη εβδομάδα, όταν η Standard & Ρoor΄s υποβάθμισε την πιστοληπτική ικανότητα της χώρας, άφησε να εννοηθεί ότι η αξία του ελληνικού ΑΕΠ σε ευρώ ενδέχεται να μην επιστρέψει στα πρότυπα του 2008 ως το 2017, το οποίο σημαίνει ότι η Ελλάδα δεν έχει ελπίδα να ξεπεράσει τα προβλήματά της.
Ολα αυτά είναι ακριβώς όσα φοβόντουσαν οι ευρωσκεπτικιστές. Είχαν προειδοποιήσει ότι το να παραιτηθεί κάποιος από τη δυνατότητα να προσαρμόζει τις συναλλαγματικές ισοτιμίες θα έφερνε κρίση στο μέλλον. Ετσι κι έγινε.
Τι θα συμβεί λοιπόν στο ευρώ; Ως πρόσφατα οι περισσότεροι αναλυτές, περιλαμβανομένου και εμού, θεωρούσαν ότι η διάσπαση της ευρωζώνης ήταν πρακτικά αδύνατη εφόσον κάθε κυβέρνηση που θα υπονοούσε ότι εξέταζε την περίπτωση να αποχωρήσει θα ξεσήκωνε κύμα φυγής από τις τράπεζές της. Αν όμως οι χώρες της κρίσης αναγκαστούν να χρεοκοπήσουν, μάλλον θα αντιμετωπίσουν ούτως ή άλλως σοβαρά κύματα φυγής από τις τράπεζές τους, κάτι το οποίο θα τις αναγκάσει να λάβουν μέτρα έκτακτης ανάγκης, όπως προσωρινούς περιορισμούς στις αναλήψεις. Αυτό θα άνοιγε την πόρτα για έξοδο από το ευρώ.
Διατρέχει όμως και το ίδιο το ευρώ κίνδυνο; Με μια λέξη, ναι. Αν οι ευρωπαίοι ηγέτες δεν αρχίσουν να δρουν πολύ πιο δυναμικά παρέχοντας στην Ελλάδα αρκετή βοήθεια για να αποφευχθούν τα χειρότερα, μια αλυσιδωτή αντίδραση που θα αρχίσει με τη χρεοκοπία της Ελλάδας και θα καταλήξει να προκαλέσει πολύ μεγαλύτερο χάος μοιάζει εξαιρετικά πιθανή.
Εν τω μεταξύ, ποια μαθήματα παίρνουμε εμείς οι υπόλοιποι;
Οι ιέρακες του ελλείμματος στην Αμερική ήδη προσπαθούν να οικειοποιηθούν την ευρωπαϊκή κρίση παρουσιάζοντάς την ως κλασικό παράδειγμα προς αποφυγήν για τα δεινά του κυβερνητικού χρέους. Αυτό όμως που πραγματικά δείχνει η κρίση είναι τους κινδύνους που προκύπτουν από το να μπαίνεις οικειοθελώς σε έναν στενό κορσέ. Μπαίνοντας στη ζώνη του ευρώ οι κυβερνήσεις της Ελλάδας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας στέρησαν από τον εαυτό τους τη δυνατότητα να κάνουν μερικά κακά πράγματα, όπως να τυπώνουν υπερβολικά πολλά χρήματα. Αλλά παράλληλα στέρησαν από τον εαυτό τους τη δυνατότητα να αντιμετωπίζουν με ευελιξία τα γεγονότα.
Και όταν πλήττει η κρίση, οι κυβερνήσεις πρέπει να είναι ικανές να δράσουν. Αυτό το ξέχασαν οι αρχιτέκτονες του ευρώ- και οι υπόλοιποιαπό εμάς πρέπει να το θυμόμαστε.
Ο κ. Πολ Κρούγκμαν είναι οικονομολόγος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Ρrinceton, βραβευμένος με Νομπέλ Οικονομίας το 2008.
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου